Dị vật đường thở là trường hợp những dị vật có thể là chất rắn, lỏng thông thường trong cuộc sống xâm nhập vào đường hô hấp ở vùng mũi, miệng từ thanh quản đến khí phế quản. Những tình huống mắc dị vật đường thở rất dễ xảy ra trong cuộc sống hàng ngày. Đây là một tai nạn sinh hoạt có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, trong mọi điều kiện, hoàn cảnh.
Nguyên nhân dẫn đến mắc dị vật đường thở:
Các nguyên nhân chính dẫn đến có dị vật đường thở thường gặp như:
Do khóc, do cười đùa trong khi ăn, uống.
Do thói quen ngậm đồ vật trong khi chơi, khi làm việc.
Do rối loạn phản xạ họng, thanh quản ở trẻ em và người già, có thể do bệnh nhân bị hôn mê, gây mê hoặc điên dại.
Do thói quen uống nước chưa được đảm bảo vệ sinh, nước chứa các loại ký sinh trùng mà mắt thường không nhìn thấy được sẽ chui vào đường thở sống kí sinh trong đường thở.
Tất cả các vật nhỏ cho vào mũi, miệng được đều có thể rơi vào đường thở, có thể gặp các dị vật hữu cơ như: hạt lạc, hạt na, hạt hồng xiêm, thạch, trân châu ... có thể gặp các loại xương thịt động vật như đầu tôm, mang cá, càng cua, vụn xương... Cũng có thể gặp các dị vật vô cơ như viên bi, mảnh đạn, đuôi bút bi, mảnh nhựa…
Dấu hiệu bị mắc dị vật đường thở
Đối với người lớn và trẻ nhỏ khi đang ăn, đang chơi đột nhiên ho, sặc sụa, tím tái, khó thở, ngạt thở, trợn mắt, có thể cố ho, khạc để tống dị vật ra ngoài. Tình trạng này có thể chỉ thoáng qua rồi tự hết nhưng có những trường hợp nạn nhân ngưng thở và tử vong ngay sau đó. Những người xung quanh hay chính nạn nhân khi phát hiện thấy dấu hiệu bị mắc dị vật cần giữ bình tĩnh, không cố móc dị vật ra khỏi miệng vì chưa chắc đã lấy ra được mà vô tình lại đẩy vào sâu hơn.
Nếu nạn nhân vẫn tỉnh táo, hồng hào, không khó thở, vẫn khóc được nói được thì giữ nguyên tư thế ngồi, nhanh chóng mang đến bệnh viện để bác sĩ kiểm tra, nếu đúng dị vật đường thở sẽ lấy ra.
Nếu nạn nhân có biểu hiện tím tái, khó thở nặng, ngưng thở, không khóc được, không nói được thì sau khi gọi xe cấp cứu, cần phải tiến hành thủ thuật can thiệp kịp thời trong thời gian đợi xe cấp cứu tới.
Xử trí khi bị mắc dị vật đường thở kịp thời, đúng cách
Để sơ cứu khi bị mắc dị vật đường thở, chúng ta cần thực hiện những bước sau theo phương pháp vỗ lưng và ấn ngực như sau:
Đối với trẻ dưới 2 tuổi, dùng phương pháp vỗ lưng ấn ngực: Cho trẻ nằm sấp trên cánh tay trái của người sơ cứu, đầu hướng xuống đất. Lưu ý giữ chắc để cổ và đầu trẻ khỏi bị tuột. Dùng tay phải vỗ mạnh 5 cái vào vùng lưng giữa 2 xương bả vai của trẻ. Quan sát em bé xem có hồng hào chưa, có thở, khóc được chưa. Kiểm tra miệng trẻ xem có dị vật nào không và lấy ra. Nếu dị vật vẫn chưa ra ngoài hoặc trẻ vẫn chưa thở thì làm tiếp biện pháp ấn ngực. Lấy 2 ngón tay ấn vào vùng thượng vị (vùng trên rốn và dưới xương ức). Ấn mạnh 5 cái theo chiều hướng lên trên. Kiểm tra xem bé đã thở, khóc lại chưa, nếu chưa tiếp tục lặp lại động tác này cho đến khi xe cấp cứu tới.
Với người lớn và trẻ trên 2 tuổi, có thể dùng biện pháp ép bụng được gọi là phương pháp Heimlich
- Trường hợp nạn nhân còn tỉnh: Để cho nạn nhân ở tư thế đứng. Người sơ cứu đứng phía sau lưng hoặc quỳ gối, choàng 2 tay ra phía trước ngang thắt lưng. Một tay nắm thành nắm đấm, một tay chồng lên tay còn lại, đặt ngay vào vị trí ở vùng thượng vị, dưới xương ức. Ấn mạnh theo hướng từ dưới lên trên 5 cái thật mạnh liên tiếp. Nếu chưa hóc dị vật ra thì có thể lặp lại biện pháp này từ 6 đến 10 lần.
- Trường hợp hôn mê, bất tỉnh: Đặt nạn nhân nằm ngửa. Người sơ cứu quỳ gối, tựa hai chân hai bên đùi nạn nhân. Nắm 2 bàn tay thành nắm đấm, đột ngột ấn vào dưới xương ức. Ấn mạnh từ dưới lên trên 5 cái liên tiếp. Trong tình huống bệnh nhân hôn mê và không thở được thì trước tiên phải bắt đầu bằng hà hơi thổi ngạt 2 cái. Nếu dị vật vẫn chưa ra, nạn nhân vẫn chưa thở được cần kết hợp vừa hà hơi thổi ngạt vừa dùng tay ấn, cho đến khi dị vật văng ra hoặc nạn nhân khóc, thở được, da hồng hào hơn.
Khi phát hiện mắc các dị vật sống trong đường thở cần đến ngay cơ sở y tế để được kiểm tra, nội soi, chẩn đoán và được các ý bác sĩ sử dụng dụng cụ y tế chuyên dụng để lấy, gắp dị vật sống ra tránh việc tự ý lấy gây tổn thương nặng hơn cho đường thở.
Cấp cứu bằng phương pháp vỗ lưng ấn ngực với trẻ dưới 2 tuổi
Những lưu ý giúp tránh hóc dị vật:
Khi mắc dị vật đường thở nếu không được xử trí kịp thời bệnh nhân có thể tử vong nhanh chóng do dị vật bít lấp đường thở gây ngạt thở cấp. Dị vật có thể gây viêm phế quản, viêm phổi, tràn khí màng phổi, tràn khí trung thất, áp xe phổi một bên...
Không nên cười đùa trong khi ăn, không ép buộc trẻ em ăn khi đang khóc.
Không ngậm đồ vật khi chơi hay khi làm việc. Đối với trẻ em, bậc phụ huynh cần chú ý quan sát trẻ, loại bỏ các đồ chơi có kích thước nhỏ, những loại thức ăn như thạch rau câu, kẹo, đồ ăn chưa được cắt nhỏ, để xa tầm tay của trẻ tránh việc đưa vật đó vào tai, mũi, họng rất nguy hiểm.
Không nên uống nước không đảm bảo vệ sinh như nước sông suối đề phòng dị vật sống đi vào đường thở.
Sau khi thực hiện các bước sơ cứu nếu dị vật đã được lấy ra, phụ huynh vẫn cần phải mang trẻ đến bệnh viện kiểm tra, đề phòng trường hợp có thể còn sót dị vật.
Chỉ một sơ suất nhỏ nếu chúng ta không biết cách xử lý có thể gây nguy hiểm tới tính mạng. Bất kì người dân nào cũng cần phải biết và bổ sung vào cẩm nang kỹ năng sống của bản thân về những thao tác thủ thuật nhỏ trong việc sơ cứu khi bị mắc dị vật đường thở. Đặc biệt là các bậc phụ huynh càng phải lưu tâm hơn tới vấn đề sơ cứu trong tình huống mắc dị vật đường thở khi chăm sóc trẻ nhỏ để không gặp những sự cố bất ngờ xảy ra mà bị động chưa biết cách sơ cứu ban đầu./.
Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Lào Cai